Kieslowski’nin Amatör’ü
Bir belgeselcinin etik sorumlulukları üzerine düşünen Amatör (Camera Buff, 1979), kariyerine belgesel çekerek başlayan Krzysztof Kieslowski’nin erken döneminden, çoğu zaman yönetmenin başyapıtlarının gölgesinde kalmış bir cevher.
Bu yazı Altyazı’nın Temmuz-Ağustos 2016 sayısındaki Kieslowski dosyasında yayımlanmıştır.
Eline bir kamera alıp gerçek insanların hayatlarını kayda alan biri o insanlara ne yapmış olur? Bu kayıt bir belgesel filme dönüşüp de televizyonda, sinemada gösterilince, o özel hayatlar başka gözlere açılınca, filme konu olan insanların hayatları nasıl değişir? Bir belgeselci bunun sorumluluğunu nasıl almalı? Gerçek hayatı hiç manipüle etmeden belgelemek mümkün müdür? Belgesel film, “Ama gerçek bu!” savıyla sansüre karşı daha güçlü direnebilecek bir film türü müdür? Birilerinin hikâyesini ‘izlenmeye değer’ kılmakta etik bir sorun var mıdır? Kieslowski, bunlar gibi belgesel filme dair daha pek çok hayati soruyu hiciv tonu yüksek, yer yer kara komediye varan, çuvaldızı hem kendine hem başkalarına hem de sisteme batıran bir filmle irdeliyor. Sinema kariyerine asıl olarak belgesel filmlerle başlayan Kieslowski yirmiye yakın belgesel filme imza attıktan sonra 1979’da çektiği Amatör’le, bir belgesel yönetmeni olarak yıllarca deneyimlediği soruları eteğinden döküyor.
Bir fabrikada satın alma müdürü olarak çalışan Filip’in yeni doğacak çocuğunun her ânının kaydını tutma arzusuyla kamera almasıyla başlıyor her şey. Sonra, fabrikanın yirmi beşinci yıldönümü etkinliklerini çekmesi isteniyor, hatta kültürel aktiviteler için devletten aldıkları bütçeyle bir film kulübü bile kuruveriyorlar fabrikada. Zamanla, dünyaya kameranın gözünden bakmak bir saplantıya dönüşüyor Filip için. Eskiden ailesiyle mutlu olup huzurlu bir hayat yaşama hayaliyle yetinen Filip’in kanına giriyor kamera; “Bu film işi çıkınca anladım ki hayatta huzur ve sükûnetten daha değerli şeyler varmış” diyor karısına. Ama o andan itibaren de sorulardan ve çelişkilerden paçasını kurtaramıyor. Kamerayla kaydettiği bebeği düşerken onu tutmak yerine kayda devam ettiği için karısı tarafından suçlanıyor Filip; işyerindeki cüce bir işçinin hayatını belgesel yaptığı için patronu tarafından o işçiyle dalga geçmekle suçlanıyor; görülmesi istenmeyen sahneler içerdiği için filmleri işyeri tarafından sansürleniyor. Ama bir yandan da cüce işçi, belgeseli televizyonda izlerken duygulanıp teşekkür ediyor Filip’e; annesini kaybeden arkadaşı, Filip’in filminde annesinin göründüğü bölümü izleyip “Birisi ölüyor, ama burada yaşıyor hâlâ. Harika bir iş yapıyorsun” diyor. Bir yandan film yapmayı öğrenip, sektörden insanlarla tanışıp, festivallere katılıp, filmleri televizyonda gösterilirken, bir yandan da film çekme tutkusu yüzünden karısı tarafından terk ediliyor, işyerinde huzuru kaçıyor, hayatı altüst oluyor Filip’in.
Amatör’ü Kieslowski’nin, yıllarını verdiği belgesel sinemayla hesaplaşma filmi olarak görmek de mümkün. Belgesel filmlerin açmazlarından bahsederken, belgesellerin kendi tuzağına düştüğünü, bir insana yakınlaşmak istedikçe o insanın kendisini daha da çok kapattığını söylüyor Kieslowski. Aşk üzerine bir belgesel çektiğinde gerçek insanların sevişmelerini çekemeyeceğini, ölüm v yaparken gerçek bir insanın ölüm ânını çekemeyeceğini söylüyor. En çok, film aracılığıyla anlatılması zor duyguları anlatmakla ilgilenen Kieslowski, bu nedenle kurmaca filmlere yöneldiğini anlatıyor.
Amatör’ün sonunda, son yaptığı filmi başına iş açacağı korkusuyla yakıyor Filip. Bu dramatik otosansür sahnesinin ardından eve gidip kamerayı ilk kez kendisine çeviriyor. O anda kameranın lensine yüzünün yansıması düşüyor; ürperiyor Filip. Lensin aynaya dönüştüğü bu yüzleşme sahnesinde anlatmaya başlıyor Filip; bir yıl öncesine, yani Amatör’ün başlangıç noktasına dönüyor. Kameranın hayatını nasıl değiştirdiğinin belgeselini çekmeye başlıyor; Filip’in kameranın hem önüne hem arkasına geçerek ‘belgesel’le hesaplaşmaya soyunduğu noktada bitiriyor filmi Kieslowski.
